Ευσταθία Δήμου, diastixo.gr, 20.5.2022
Η νεότερη και σύγχρονη ελληνική ποίηση μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί πως διαθέτει τη δική της αυτοδύναμη και αυτοδημιούργητη παράδοση χαϊκού, έτσι που να μπορεί να καταστεί δυνατή όχι μόνο η αναγνωστική επίδοση στο είδος, αλλά και η μελετητική του, κριτική και φιλολογική, προσέγγιση. Η στροφή, πράγματι, πολλών ποιητών στο τρίστιχο αυτό ποίημα, η προέλευση του οποίου τοποθετείται σε χώρο κατά πολύ απομακρυσμένο από την Ελλάδα, στην Ιαπωνία συγκεκριμένα, και σε βάθος χρόνου, τον 16ο αιώνα μ.Χ., υπήρξε τόσο ευρεία και εκτεταμένη, ώστε το χαϊκού να αποκτήσει τους δικούς του θεράποντες και, στο μέτρο που αυτοί ασχολήθηκαν, κατ’ αποκλειστικότητα, με την καλλιέργεια και τη διεύρυνση των όρων και των ορίων της δημιουργίας του, τους δικούς του, αναγνωρίσιμους πλέον, από τον τρόπο και τον προσανατολισμό της γραφής τους, εκπροσώπους. Ένας από τους εκπροσώπους αυτούς, που έχει να επιδείξει μια ευρείας έκτασης ποιητική δημιουργία σε χαϊκού, στα οποία προσέδωσε μια ιδιαίτερη, τη δική του ιδιαίτερη, πιο σωστά, σφραγίδα, είναι ο Άγης Μπράτσος, που επανέρχεται τώρα με μια ακόμα συλλογή χαϊκού, η οποία φέρει τον αρχαιοελληνικής προέλευσης τίτλο Επάμεροι –εφήμεροι δηλαδή–, μια λέξη που αποδίδει και καθοδηγεί με άκρα ευθύτητα τις προσδοκίες του αναγνώστη προς την κατεύθυνση του εφήμερου της ανθρώπινης ύπαρξης και του τρόπου με τον οποίο αυτή θα πρέπει να μορφοποιηθεί, ώστε να κατοχυρώσει τις βασικές αρχές και αξίες που συνθέτουν την ουσία της: Ευτυχισμένος/ θα πρέπει να σημαίνει/ δικαιωμένος.
Τα χαϊκού του Μπράτσου, όπως μπορεί κανείς να αντιληφθεί ακόμα και με μια πρώτη ανάγνωση, διαθέτουν μια ιδιαιτερότητα η οποία δεν προκύπτει μόνο από το διαφορετικό, κάθε φορά, θέμα του ποιήματος, αλλά και από τη μορφή του. Αυτό το δεύτερο φαίνεται ίσως αρκετά παράδοξο, από τη στιγμή που η μορφή των χαϊκού είναι προδιαγεγραμμένη και προϋπάρχουσα, συνεπώς και τα περιθώρια που έχει ο ποιητής να την αλλάξει ή να πειραματιστεί πάνω σε αυτήν είναι περιορισμένα ή ακόμα και μηδαμινά. Κι όμως ο Μπράτσος φαίνεται πως κατορθώνει, χωρίς να επέμβει στον κανόνα, να διαμορφώσει έτσι τα χαϊκού του, ούτως ώστε αυτά να αποκτήσουν μια μουσικότητα και έναν ρυθμό, έναν εύχαρι τόνο που και την ανάγνωση διευκολύνει και στο νόημα υπεισέρχεται, για να του προσδώσει μια συγκεκριμένη κατεύθυνση και προσανατολισμό. Η ρυθμικότητα αυτή προκύπτει κυρίως από τη χρήση του εκφραστικού σχήματος της επανάληψης όμοιων ήχων σε κοντινά μεταξύ τους διαστήματα, της γνωστής στην ποίηση παρήχησης, που πολλές φορές προσιδιάζει στην ομοιοκαταληξία, όχι όπως αυτή εντοπίζεται μέσα σε ένα παραδοσιακό ποίημα, αλλά όπως εφαρμόζεται αναγκαστικά στο χαϊκού, είτε δηλαδή στο τέλος των στίχων, είτε στο εσωτερικό τους: Τόσα ταξίδια/ τα ίδια και τα ίδια./ Εσύ πουθενά. Αυτό το παιχνίδι με τους ήχους, πέρα από τον κυματισμό που δημιουργεί στο ίδιο το ποίημα και την αίσθηση της τέρψης που αφήνει στην ακοή, λειτουργεί εμφατικά, καθώς η επισήμανση όμοιων ήχων που φέρνει εγγύτερα τις λέξεις διαμορφώνει την εντύπωση της εγγύτητάς τους και σε επίπεδο σημασιολογικό, της ταύτισής τους σε ένα νέο, ενιαίο όλον με τη δική του σημασία, το δικό του νόημα, τις δικές του προεκτάσεις.
Από την άλλη, όμως, αυτή ακριβώς η συντομία αναπληρώνεται με το ευρύ, σχεδόν απεριόριστο πεδίο που ανοίγεται μπροστά στον ποιητή και το οποίο φαίνεται να αποτελείται από απειράριθμα ερεθίσματα, που μπορούν να μετουσιωθούν στα μικροποιήματα αυτά.
Αυτή η παιγνιώδης διάθεση και τάση που εντοπίζεται στο επίπεδο της στιχουργίας ενυπάρχει και στο επίπεδο των σημαινομένων, των σημασιών και του περιεχομένου καθενός από τα τρίστιχα και εκδηλώνεται άλλοτε ως ειρωνεία υποδόρια και λεπτή –Άκου, θάλασσα:/ Τα κάναμε μούσκεμα/ μα σαλπάραμε– και άλλοτε ως θυμοσοφία και ενατένιση του ανθρώπινου βίου στις ρεαλιστικές του διαστάσεις, στο γνωστό και γνώριμο σε όλους περίγραμμά του. Γι’ αυτό και το γραμματικό πρόσωπο που προεξάρχει και χρησιμοποιείται στα περισσότερα από τα ποιήματα είναι το δεύτερο ενικό. Γιατί αποτυπώνει ακριβώς την πρόθεση του ποιητή να δώσει το στίγμα μιας ποίησης συμβουλευτικής, μιας ποίησης που θα γεφυρώσει το χάσμα το οποίο αναπόφευκτα χωρίζει την τέχνη από τη ζωή και θα φέρει την πρώτη κοντά στη δεύτερη με όρους όχι αυστηρά διδακτικούς, οπωσδήποτε όμως οικειωτικούς μιας λογικής που θέλει τον ποιητή να διαβάζει, να αποκρυπτογραφεί και να πλάθει από την αρχή την ανθρώπινη φύση σε όλες τις πτυχές, σε όλες τις εκφάνσεις του ιδιωτικού και δημόσιου βίου: Προορίζεσαι/ κι ας μην έχεις ιδέα/ για τα ηδέα. Η προσέγγιση, μάλιστα, αυτή γίνεται με ιδιαίτερη οξυδέρκεια, στοιχείο που οδηγεί στην υπόθεση ότι, τελικά, το καταλληλότερο ίσως όχημα για τη διείσδυση στα βαθύτερα μυστικά της ανθρώπινης ουσίας είναι η σύντομη, καίρια και καταλυτική έκφραση, η εκμετάλλευση των λιγότερων δυνατών λέξεων, ακριβώς για να μπορέσει ο αναγνώστης να προβεί στη συμπλήρωση των κενών ενεργοποιώντας τον δικό του λεκτικό πλούτο. Από την άλλη, όμως, αυτή ακριβώς η συντομία αναπληρώνεται με το ευρύ, σχεδόν απεριόριστο πεδίο που ανοίγεται μπροστά στον ποιητή και το οποίο φαίνεται να αποτελείται από απειράριθμα ερεθίσματα, που μπορούν να μετουσιωθούν στα μικροποιήματα αυτά. Κάπως έτσι και η ποιητική συλλογή του Μπράτσου προσομοιάζει σε ένα ψηφιδωτό που έχει στόχο την αποτύπωση ή, καλύτερα, την υπόμνηση του εφήμερου της ανθρώπινης ύπαρξης, ακριβώς για να μπορέσει ο άνθρωπος να αντιληφθεί τη «σμικρότητά» του, όχι μόνο σε μέγεθος, αλλά και σε διάρκεια, και να βρει τη σωστή του διάσταση, αυτή που συμπυκνώνεται στην έννοια και στις εκδηλώσεις του μέτρου, της ισορροπίας, της αποφυγής κάθε περιττού ή υπερβολικού στοιχείου. Από αυτό ακριβώς το στοιχείο προκύπτει και η βαθύτερη σχέση ή συνάφεια των ποιημάτων του Μπράτσου με την αρχαιοελληνική λογοτεχνία και, πιο συγκεκριμένα, η συγγένειά τους, σχετική ή απόλυτη, με τα γνωστά και για πολλούς αιώνες καλλιεργούμενα επιγράμματα που, μεταξύ άλλων, εναγκαλίστηκαν τον άνθρωπο στη μία και μόνη εκδοχή του, τη γήινη.
