του Παναγιώτη Καραβασίλη
Ριζοσπάστης, Σάββατο 18 Μάη 2002

«Αμέριμνο τοπίο, δημοφιλές κλίμα, προσιτές τιμές. Και οι άνθρωποι;
Πολιτισμένοι. Με πιρούνι και μαχαίρι σε τεμαχίζουν» (Αγης Μπράτσος)

Ισπανία του 1936 – ’39. Ο εμφύλιος και η επανάσταση. Ο βομβαρδισμός της μικρής πόλης Γκουέρνικα στη Βισκάγια. Στις 28 Απριλίου του 1937 απ’ τη χιτλερική – φρανκική αεροπορία. Ο Πικάσο ακολουθώντας τα χνάρια του Γκόγια ζωγράφισε κι αυτός, τα «Δεινά του πολέμου». Λίγο πριν έλεγε: «Η μάχη της Ισπανίας είναι ένας αγώνας της πλουτοκρατίας και της αντίδρασης ενάντια στον ισπανικό λαό – ενάντια σ’ όλους τους ανθρώπους που μάχονται για την ελευθερία τους». Ζωγραφίζει τα δεινά που προκάλεσε η μιλιταριστική κάστα και που βύθισε την Ισπανία σ’ έναν ωκεανό συμφοράς, θανάτου. Σ’ αυτό το μυθικό πορτρέτο της εποχής, το σύμβολο όπου «τα λόγια σώπασαν για ν’ ακουστεί ο θρήνος», σ’ έναν πίνακα όπου το χρώμα είναι ο πόνος, η γραμμή του ο τρόμος, η σύνθεσή του η οριστική καταδίκη και κραυγή του αιώνιου ανθρώπου: που θα νικήσει το φασισμό, τον πόλεμο. Η μία σκηνή της σφαγής έδωσε στους ανθρώπους «ονόματα στα βάσανά τους». Σαν η χλομή λάμψη αναδεικνύει τις λεπτομέρειες των πτωμάτων, τις ακτίνες του ήλιου, τις ανταύγειες πυρκαγιάς, είναι ο φωτεινός κώνος μιας τρεμάμενης λάμπας, η τρομακτική μαρτυρία που έδωσε σ’ όλον τον κόσμο η ακινησία των ματιών, για αυτά τα δεινά του πολέμου.

Οι διαλυμένες σάρκες μπερδεύουν μ’ έναν τρομακτικό τρόπο τις ανθρώπινες μορφές μ’ αυτές του ζώου. Η κραυγή της γυναίκας, αυτή όπου κρατάει στα χέρια της το νεκρό παιδί, δεν είναι η οιμωγή μιας οποιασδήποτε γυναίκας, αλλά το παγκόσμιο σύμβολο του ανθρώπου, που βιάζεται απ’ τον πόλεμο. Ο όλεθρος και ο πόνος. Τα χέρια του ετοιμοθάνατου στρατιώτη, η λάμα του σπαθιού ανάμεσα στην ωραιότητα των λουλουδιών που δεν μπορεί ν’ αγγίξει, την ίσως ειρήνη. Αυτό το χλιμίντρισμα του αλόγου που από το φόβο του ρινορραγεί δίπλα από την πλευρά της γυναίκας, που λογχίζεται και απ’ τα μάτια της τρέχουν δάκρυα. Οπως και να τον ερμηνεύσει κανείς τον όλεθρο συμπίπτει: Σ’ αυτή την αποκάλυψη για τον όλεθρο του πολέμου: η στάχτη, τα φέρετρα και οι εφιάλτες για τους ζωντανούς. Η σύγκρουση του φωτός και του σκοταδιού, η ζωή και ο θάνατος, ο πόλεμος και η ειρήνη συγκρούονται αενάως. «Η αιμάσσουσα ανθρωπότητα» από τον πόλεμο, αναπτύσσει με τη δική της παρέμβαση κατά του πολέμου όπου Γης, το δικό της κόκκινο λουλούδι. Και ανθίζει με βεβαιότητα όπου ακούγονται φωνές αντιιμπεριαλιστικές – αντιμονοπωλιακές – δημοκρατικές, τη βεβαιότητα για τη νίκη του ανθρώπου, τη νίκη των λαών.

Αυτό το ιστορικό δράμα της βασανισμένης Ισπανίας, της «Γυναίκας που κλαίει», μιας τερατώδους πολεμικής μηχανής, όπως την αποκάλυπτε ο Πικάσο, ήταν ο προάγγελος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, τα ρυθμικά βήματα των στρατιωτών, του φασισμού, του Αουσβιτς, που ακολούθησε. Αυτόν τον εφιάλτη του ύπνου που γεννάει τέρατα τον εξαφανίζει το «περιστέρι» του Πικάσο. Είναι το έμβλημα του παγκόσμιου κινήματος για την ειρήνη – εναντίον της βαρβαρότητας του ιμπεριαλισμού και του νέου μεσαίωνα – σήμερα.